ناباروری به حالتی گفته می شود که زوجی پس از یک سال رابطه جنسی محاظفت نشده، بارداری در زن ایجاد نشده باشد. ناباروری می تواند مربوط به یکی از دو طرف یا هردوی آنها باشد. عقیمی عبارت است از ناتوانی کامل در داشتن فرزند پس از 2 سال رابطه جنسی. این می تواند زن، مرد باشد یا هر دو طرف را تحت تاثیر قرار دهد.
دکتر عباس افلاطونیان
دکتر صدیقی گیلانی
دکتر اشرف معینی
دکتر اشرف آل یاسین
دکتر فرامرز فرهی
دکتر انیسه تهرانی‌نژاد
دکتر ساغر صالح پور
خانم ماریا صادقی
دکتر فریبا یوسف نژاد
دکتر فریبا رمضانعلی
دکتر احسان اطرج
خانم مریم عمری زاده
علل ناباروری
- ناباروری زنان
علل ناباروری در زنان بیشتر شناخته شده و با دو عامل اساسی مرتبط است:
1- اختلالات تخمک گذاری:
شايع ترين علت ناباروري در زنان اختلال در تخمك گذاري است، به طوري كه 39 درصد علل ناباروري زنان مربوط به اين مسئله است. عدم تخمک گذاری، تخمک گذاری با کیفیت پایین، ناهنجاری کروموزومی، عدم تعادل هورمونی، میکروکیست های تخمدان، و غیره.
2- انسداد لوله ها اغلب بدلیل عفونت های مقاربتی:
اگر عفونت يك بار اتفاق بيفتد، حدود 13 درصد نازايي ها را ايجاد می‌کند و اگر زن بیشتر از سه مرتبه دچار عفونت رحمی شود، درصد بروز مشکلات مربوط به نازایی 45 درصد افزایش میابد.
علل دیگری مانند موانع مکانیکی در رحم یا لوله های فالوپ (ناهنجاری ها، فیبروم ها، اندومتریوز، عواقب جراحی و غیره)، ناسازگاری بین مخاط دهانه رحم و اسپرم و غیره نیز می تواند عامل ناباروری زنان باشد. بسته بودن لوله هاي رحمي مي تواند به دليل عفونت و يا چسبندگي هاي پس از عمل جراحي باشد و یا ممكن است اين لوله ها پس از يك حاملگي خارج رحمي بسته شوند. همچنین در بعضي خانم ها، ماده اي به نام آنتي بادي ترشح مي شود كه اسپرم ها را از بين مي برد و يا آنها را غيرفعال مي كند و يا حتي سبب سقط خود به خود در بعضي از آبستن ها مي شود.
- نارسایی زودرس تخمدان
یک زن در طول زندگی خود از سن بلوغ تا یائسگی، یعنی حدود سن 51 سالگی، دوره های قاعدگی خواهد داشت. در طول این چرخه‌های قاعدگی، هر ماه هورمون‌هایی تولید می‌شود که سطوح نوسانی آنها منجر به قاعدگی می‌شود، اما همچنین ترشح گامت‌های جنسی باعث لقاح و بارداری می‌شود. در دوران یائسگی، ذخایر فولیکول های تخمدان تقریبا تمام می‌شود و این توضیح می دهد که چرا زنان دیگر نمی توانند بچه دار شوند. با این وجود، مواردی از نارسایی زودرس تخمدان (PIO) وجود دارد. این بیماری با آمنوره (عدم قاعدگی) که بیش از 4 ماه طول می کشد در یک زن زیر 40 سال ظاهر می شود. ذخیره فولیکولی تخمدان در این حالتً زود تمام می شود.
- ناباروری مردان
1- استنوزواسپرمی
استنوزواسپرمی (یا آستنواسپرمی) وضعیتی است که در اسپرم به دلیل تحرک ضعیف اسپرم ایجاد می شود. معمولاً اسپرم ها به چهار گروه سریع (الف)، آهسته (ب)، متحرک در محل (ج) و بی حرکت (د) طبقه بندی می شوند. زمانی که درصد اسپرم متحرک (از گروه های a و b) کمتر از 32 درصد باشد، فرد مبتلا به آستنوسپرمی در نظر گرفته می شود.
2- آزواسپرمی
زمانی از آزواسپرمی صحبت می کنیم که منی انزالی یک مرد کاملاً فاقد اسپرم باشد. این بیماری می تواند دفعی یا ترشحی باشد. در حالت اول یک یا چند کانال مورد استفاده برای انتقال اسپرم مسدود شده و عبور اسپرم تولید شده دشوار شده است. در مورد آزواسپرمی ترشحی، منعکس کننده مشکل در تولید اسپرم است.
3- نکروزواسپرمی
نکروزواسپرمی (یا نکروسپرمی) وضعیتی در اسپرم است که منجر به تعداد زیادی اسپرم مرده می شود. مرد ممکن است به نکروزواسپرمی نسبی (زمانی که بیش از 42 درصد از اسپرم او مرده است) یا کل مبتلا شود. نکروزواسپرمی معمولاً در اثر عفونت های دستگاه تناسلی ایجاد می شود. اما آنتی بادی های ضد اسپرم را می توان در مایع منی نیز یافت. در نهایت، منشا این بیماری را می توان به تروما، شیمی درمانی یا یک ناهنجاری ژنتیکی مرتبط دانست. اما گاهی اوقات دلیل این وضعیت معلوم نیست.
4- الیگو استنو تراتواسپرمیا
به مجموعه ای از ناهنجاری های شناسایی شده در اسپرم مردانه اشاره دارد. تعداد اسپرم ها یا برای بارور کردن تخمک ناکافی است یعنی اولیگواسپرمی، یا تحرک آنها برای رسیدن به تخمک بسیار کم است یعنی آستنوسپرمی و یا ناهنجاری های شکلی دارند یعنی تراتوسپرمی. این بیماری علت معمول ناباروری مردان است و در درجات مختلف ظاهر می شود. از شکل متوسط (زمانی که نتایج اسپرموگرافی نزدیک به نرمال است) تا بسیار شدید (زمانی که اسپرموگرافی کمتر از 1 میلیون اسپرم در میلی لیتر را تشخیص می دهد.
این بیماری می‌تواند ناشی از عفونت‌های قدیمی یا اخیر دستگاه تناسلی، وجود واریکوسل (نوعی واریس بیضه)، اعتیاد به سیگار و مواد مخدر، چاقی، قرار گرفتن بیش از حد در معرض گرما (به‌ویژه در برخی مشاغل خاص)، اشعه، مصرف داروهای خاص، استرس و غیره باشد. بسته به درجه شدت الیگواستنو تراتو اسپرمی و هر عامل مرتبط با ناباروری زنانه، استراتژی کمک به زوجین برای باردار شدن اتخاذ می شود.
5- الیگواسپرمی
زمانی اتفاق می‌افتد که تعدادی اسپرم‌های غیرطبیعی در مایع منی مرد وجود داشته باشد. اولیگواسپرمی می تواند منجر به سخت شدن یا حتی عدم امکان تولید مثل شود. براساس تعریف سازمان بهداشت جهانی غلظت اسپرم کمتر از 15 میلیون در میلی لیتر نشانه اولیگواسپرمی در نظر گرفته می شود. الیگواسپرمی می تواند خفیف، متوسط یا شدید باشد. علل بیماری متغیر و متعدد است. آنها می توانند به تروما در اندام تناسلی، وجود سیاهرگ های واریسی در بیضه ها (واریکوسل)، انسداد جزئی کانال هایی که اجازه خروج اسپرم را می دهند، مشکلات ژنتیکی، عفونی و محیطی… در نهایت، اولیگواسپرمی مرتبط باشند. بسته به علل وقوع آن می تواند برگشت پذیر یا غیر قابل برگشت باشد.
6- تراتوسپرمی
تراتوسپرمی زمانی اتفاق می‌افتد که گفته می‌شود کمتر از 4 درصد از اسپرم‌های موجود در انزال مردانه «معمولی» یا طبیعی هستند. 96 درصد باقیمانده ناقل ناهنجاری ها هستند یا تغییری در مورفولوژی خود دارند. یک اسپرم طبیعی از یک سر بیضی شکل، یک بدن میانی یک و نیم برابر بلندتر از سر و یک دم نازک بلند (تاژک) تشکیل شده است که باعث تحرک آن می شود. ناهنجاری‌های شناسایی شده می‌توانند هم روی سر اسپرم، قسمت میانی آن یا تاژک آن تأثیر بگذارند. همچنین اشکال ترکیبی ناهنجاری ها وجود دارد.
اطلاعات کمی در مورد علل این ناهنجاری وجود دارد. منشا می تواند عفونی، دارویی، ژنتیکی، تشریحی (واریکوسل یا واریس بیضه)، محیطی یا مرتبط با سبک زندگی باشد. در نهایت، اشکال برگشت پذیر تراتوسپرمی وجود دارد. به همین دلیل است که به طور کلی از بیمار خواسته می شود تا معاینه دوم را به فاصله 3 ماه از معاینه اول انجام دهد تا تداوم ناهنجاری تشخیص داده شود.
- آيا براي ناباروري درمان وجود دارد؟
ناباروری را می توان با دارو، جراحی، تلقیح داخل رحمی یا فناوری کمک باروری درمان کرد. اغلب از داروها و تلقیح داخل رحمی به طور همزمان استفاده می شود. پزشکان درمان های خاصی را برای ناباروری بر اساس موارد مانند: عوامل موثر در ناباروری، مدت زمان ناباروری، سن خانم و اولویت درمانی زوجین پس از مشاوره در مورد میزان موفقیت، خطرات و مزایای هر گزینه درمانی، توصیه می کنند. از جمله روش های درمان میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
1- تلقیح داخل رحمی (IUI)
لقاح داخل رحمی (IUI) یک درمان ناباروری است که اغلب به آن لقاح مصنوعی می گویند. در این روش، اسپرم های مخصوص تهیه شده در رحم زن وارد می شود.
2- فناوری کمک باروری (ART)
به طور کلی، روش‌های ART شامل برداشتن تخمک‌های بالغ از تخمدان‌های زن با استفاده از سوزن، ترکیب تخمک‌ها با اسپرم در آزمایشگاه و بازگرداندن جنین‌ها به بدن زن یا اهدای آنها به زن دیگر است.
3- لقاح آزمایشگاهی ( IVF )
به معنای لقاح خارج از بدن است. تخمک و اسپرم در آزمایشگاه برای ایجاد جنین ترکیب می شوند. بعد از حدود سه تا پنج روز، جنین (یا جنین ها) به رحم زن منتقل می شود.
4- تزریق اسپرم داخل سیتوپلاسمی (ICSI)
اغلب برای زوج هایی که عامل ناباروری مردانه دارند استفاده می شود و یک اسپرم منفرد به یک تخمک بالغ تزریق می شود.
5- انتقال درون فالوپی زیگوت (ZIFT)
انتقال درون فالوپی زیگوت (ZIFT) یا انتقال جنین لوله ای و انتقال گامت به داخل فالوپ (GIFT) از دیگر روش های ART هستند.