سیستم پزشکی امروز مبتنی بر درمان‌های دارویی است که واکنش‌های داخل سلول را تنظیم می‌کنند. اگرچه داروها اغلب میتوانند سیستم بدن را تحریک کنند اما به ندرت توانایی بازگرداندن بافت‌ها یا سیستم‌های بدن به حالت سالم قبل را دارند، به همین دلیل شاخه جدیدی در علم پزشکی به منظور پیداکردن راهکارهای درمانی نوین به نام “پزشکی بازساختی” ایجاد گردید. مهمترین ابزار این شاخه ی جدید، سلولهای بنیادی، برخی از انواع سلولهای تمایز یافته و در نهایت سلول درمانی، یعنی استفاده از این سلولها در عضو یا بافت آسیب دیده است. برای مثال پیوند مغز استخوان روشی است که در آن سلولهای غیرطبیعی یا سلولهای از بین رفته در مغز استخوان با سلولهای سالم جایگزین می‌‌شوند.
دکتر محمود رضا اشرفی
دکتر علیرضا رنجبر
دکتر محمد مهدی فرانوش
دکتر ناصر اقدمی
دکتر کیوان میرنیا
دکتر امیرعلی حمیدیه
دکتر محمد واعظی
دکتر فرشته عطایی
سلول درمانی
سلول درمانی به پیوند سلول زنده از خود فرد یا فرد سالم دیگر با هدف بازسازی بافت بدن گفته میشود. سلولها میتوانند در محل آسیب لانه گزینی کنند، مواد محرک رشد ترشح کنند و در برخی موارد به سلولهای دیگری تبدیل شوند. این تطبیق پذیری باعث میشود سلول درمانی به طور قدرتمندی عمل کند و امکان بالایی برای درمان بیماری‌های غیر قابل برگشت فراهم نماید. به عنوان مثال: مغز استخوان، بافت مرکزی استخوان را تشکیل می‌دهد. در بدن سالم، مغز استخوان سلولهای خونی را می‌سازد. انواع مختلفی از سلولهای خونی وجود دارند که تمام آنها از سلولهای موجود در مغز استخوان موسوم به سلولهای بنیادی خون‌ساز ایجاد میشود. اگر مغز استخوان به شکل طبیعی کار نکند، نمی‌تواند سلولهای خونی مورد نیاز بدن انسان را تولید کند. برای درمان این مشکل، پزشک می‌تواند سلولهای بنیادی سالم (موسوم به سلولهای دهنده) را وارد مغز استخوان فرد بیمار کند. در نتیجه سلولهای دهنده میتوانند به سلولهای خونی طبیعی تبدیل شوند. پیوند مغز استخوان به عنوان پیوند سلول بنیادی یا پیوند سلول بنیادی خون‌ساز نیز نامیده میشود. ممکن است برای کمک به درمان سرطانى نظیر لوسمی یا لنفوم، یا سایر شرایط بالینی که مغز استخوان را تحت تاثیر قرار می‌دهند به پیوند مغز استخوان نیاز داشته باشید.
سلول بنیادی چیست و چگونه کار میکند؟
سلولهای بنیادی قادرهستند با تقسیم خود، سلولهای دیگری مشابه با همان سلول اولیه و با خاصیت بنیادینگی تولید کنند. همچنین این سلولها میتوانند به سلولهای دیگری که عملکرد خاصی بر عهده دارند تبدیل شوند، مانند سلولهای عضله قلب، عصب و یا پوست. این ویژگی باعث جایگزینی سلولهای فرسوده یا مرده بدن میشود. اینکه در روش سلول درمانی از چه سلولی (تمایز یافته یا بنیادی)، چه منبعی (خود بیمار یا فرد دیگر)، به چه روشی (تزریق داخل بافت یا خون و …) و به چه تعدادی پیوند صورت گیرد، بر اساس علت و شرایط بیماری تعیین می شود. منشاء سلولهای دهنده می‌تواند از موارد زیر باشد:
- بدن خود فرد
- افراد خویشاوند که خونشان با بیمار سازگار است.
- افراد غیرخویشاوند شما که خونشان با شما سازگار است.
- خون بند ناف نوزاد تازه متولد شده (به شرطی که با مریض سازگار باشد).
در خصوص پیوند مغز استخوان، انواع مختلف پیوند وجود دارد که نوع مناسب آن به نوع سرطان، سایر شرایط پزشکی، سن، سایر مشکلات سلامتی و اهداء کنندگان احتمالی بستگی دارد.
کاربرد سلول درمانی در بیماری‌های مختلف:
از سلولهای بنیادی در درمان بعضی شرایط پاتولوژیک، از جمله در درمان: التهابات مزمن، پیری و از کارافتادگی بافت‌ها، بیماری‌های خودایمن، درمان برخی تروماها و آسیب های بافتی از قبیل: بیماری پیوند علیه میزبان، درمان فیستول‌های مرتبط با بیماری کورون، دیابت، آرتریت روماتوئید، بیماری‌های تحلیل سیستم عصبی، آسیب‌های نخاعی، از کارافتادگی کبد، سکته قلبی، تحلیل و زوال بافت استخوان‌ها و غضروف‌ها می توان استفاده کرد.
- سلول درمانی در بیماری‌های پوستی
- سلول درمانی در بیماری ویتیلیگو (لک و پیس)
در این روش از پیوند سلولهای رنگدانه دار بیمار به نواحی درگیربا ویتیلیگو استفاده میشود که نسبت به روش‌های دیگر موثرتر بوده، خطر و عوارض کمتری دارد.
- سلول درمانی و جوانسازی پوست
به منظور جوان سازی پوست از پیوند سلولهای فیبروبلاست خود شخص استفاده میشود که برخلاف روش‌های متداول، عوارض جانبی خاصی نداشته، ماندگاری بالاتری دارد و طی یک فرایند طبیعی به جوانسازی و بازسازی بافت پوست کمک میکند.
- بیماری پروانه ای
در این روش از پیوند سلولهای پوستی سالم (ناشی از تکثیر و اصلاح ژن معیوب سلولهای بیمار) به منظور بهبود زخم بیماران استفاده میشود.
- سلول درمانی در بیماری پوستی صدف (پسوریازیس)
برای کنترل علایم پسوریازیس، از سلولهای بنیادی فرد سالم استفاده میشود. این روش به تخفیف علایم بیماران کمک نماید.
- سلول درمانی در بیماری‌های عضلانی و استخوانی
- سلول درمانی در استئوآرتریت (آرتروز) مفاصل
در این زمینه از سلولهای بنیادی مغز استخوان که میتوانند در ترمیم بافت مفصلی موثر باشند، استفاده میشود.
- سلول درمانی در استئوپروز (پوکی استخوان)
در این زمینه، از سلولهای بنیادی مزانشیمی برای درمان پوکی استخوان و افزایش قدرت استخوان‌ها استفاده میشود. علاوه بر این، سلولهای بنیادی مزانشیمی با خواص ضدالتهابی خود می توانند آسیب مفصلی ناشی از صدمات ورزشی را نیز کنترل کنند.
- سلول درمانی در بیماری‌های قلب و عروق
به منظور درمان بیماری‌های قلبی، سلولهای بنیادی بیمار از طریق شریان کرونر قلبی و یا مستقیما به عضله قلبی بیمارتزریق میشود. پیوند سلولهای بنیادی به عضله قلبی بیماران مبتلا به سکته قلبی، می‌تواند عملکرد عضله قلب و کیفیت زندگی بیماران را بهبود بخشد.
- سلول درمانی در بیماری‌های خودایمن
در این بیماران که سیستم ایمنی بدن فرد علیه سلولهای سالم خودش حمله میکند، از تزریق موضعی یا وریدی سلولهای بنیادی مزانشیمی با خواص تنظیم ایمنی استفاده میشود و از این طریق بیماری کنترل میشود. ازجمله مهمترین بیماری‌های خودایمن میتوان به ام اس، لوپوس، دیابت، روماتیسم مفصلی، بیماری پیوند علیه میزبان می توان نام برد.
همانطور که گفته شد یکی از انواع سلول درمانی، پیوند استخوان است. در این درمان مراحل مختلفی وجود دارد و پس از انجام پیوند، مراقبت های ویژه ای لازم است که در ادامه به آنها اشاره شده است:
در طی پیوند مغز استخوان چه اتفاقی رخ می‌دهد؟
در ابتدا تحت شیمی درمانی، پرتو درمانی یا هر دو قرار می‌گیرید. شیمی درمانی یک اصطلاح پزشکی برای داروهایی است که سلولهای سرطانی و سایر سلولها را می‌کشند. این درمان‌ها مغز استخوان را برای دریافت سلولهای بنیادی جدید آماده می‌کنند. پس از این مرحله، پزشک سلولهای دهنده را از طریق ورید مرکزی یا یک ورید دیگر وارد بدنتان خواهد کرد. سلولهای بنیادی مسیر خود به سمت مغز استخوان را پیدا خواهند کرد و در آنجا میتوانند سلولهای خونی طبیعی را بسازند.
پس از پیوند مغز استخوان چه اتفاقی رخ می‌دهد؟
اکثر بیماران بمدت چند هفته تا چند ماه پس از پیوند مغز استخوان در بیمارستان بستری میشود. بلافاصله پس از پیوند مغز استخوان، احتمال ابتلاء به عفونت نسبت به حالت عادی افزایش می‌یابد. به همین دلیل باید در بخش ویژه بستری شوید و داروهای خاصی دریافت کنید. بسته به علائم، پزشک ممکن است درمان های دیگری در نظر بگیرد. همچنین، هر روز آزمایش خون انجام می‌دهد تا بررسی کند که آیا پیوند مغز استخوان جواب داده است یا خیر.