علل اصلی نابینایی و کم بینایی در درجه اول بیماری های چشمی مرتبط با افزایش سن مانند آب مروارید، گلوکوم، رتینوپاتی دیابتی و دژنراسیون ماکولا است. سایر اختلالات شایع چشم شامل تنبلی چشم و استرابیسم است. برای درمان بخشی از این اختلالات جراحی لازم است. جراحی های تخصصی چشم انواع گوناگون دارد که از میان آنها می توان به مواردی مانند: جراحی آب مروارید، جراحی‌های گلوکوم برای خارج کردن گلوکوم یا آب سیاه، ترابکولکتومی برای تخلیه مایع اضافی، بلفاروپلاستی برای ترمیم افتادگی، لیزیک و … اشاره کرد.
دکتر ابوالفضل کسایی
دکتر مهدی فقیهی
دکتر م.ر. اکبری باغبانی
دکتر فیروزه رحیمی
دکتر مهدی خانلری
دکتر قاسم فخرایی
دکتر فرزاد محمدی
دکتر حسام هاشمیان
بیماری‌ها و جراحی‌های چشم
آب مروارید ( کاتاراکت )
به تیره و تار شدن عدسی چشم، آب مروارید یا کاتاراکت می‌گویند. علامت اصلی آن تار شدن دید و یا کاهش دید به خصوص در شب است. آب مروارید اغلب به آرامی شکل می گیرد. در نتیجه علائمی مانند درد، قرمزی یا آبریزش چشم ایجاد نمی‌کند. برخی از آب‌مروارید‌ها کوچک می‌مانند و روی بینایی شما تأثیری نمی‌گذارند. اگر هم پیشرفت کنند و بینایی شما را تحت تأثیر قرار دهند، عمل آب مروارید تقریباً همیشه برای بازگرداندن آن مؤثر است.
این بیماری می تواند ناشی از عوامل گوناگون باشد که عمدتا عبارتند از :
- کاتاراکت ناشی از افزایش سن که بیشترین علت بروز کاتاراکت را تشکیل می دهد.
- کاتاراکت مادرزادی: برخی نوزادان گاه با کاتاراکت به دنیا آمده یا در کودکی دچار آن می شوند که معمولا دوطرفه است. این نوع کاتاراکت معمولا تأثیری روی بینائی ندارد اما اگر اثر گذار باشند باید برطرف شود.
- کاتاراکت ثانویه که معمولا در افرادی ایجاد می شود که دچار بیماری های دیگری از قبیل دیابت هستند و یا گاه به علت استفاده از کورتیکوستروئیدها دچار آن می شوند.
- کاتاراکت ناشی از حوادث که معمولا مدت کوتاهی پس از بروز یک حادثه یا از سالها پس از آن بروز می نماید.
آب سیاه (گلوکوم)
گلوکوم یا آب سیاه به بیماری است که طی آن عصب بینایی در اثر عواملی مانند افزایش فشار داخل چشمی آسیب می بیند. از آنجا که عصب بینایی مسئولیت انتقال اطلاعات بینایی به مغز را برعهده دارد، آسیب آن به تدریج موجب نقص میدان بینایی می شود و در صورتی که بیماری درمان نشده و پیشرفت کند در نهایت می تواند به نابینایی کامل منجر شود.
این بیماری انواع مختلفی دارد که عبارتند از: گلوکوم مادرزادی، گلوکوم زاویه باز و گلوکوم زاویه بسته
- گلوکوم زاویه باز، یک بیماری مزمن است که به آرامی و در مدتی طولانی پیشرفت میکند، بدون اینکه فرد متوجه کاهش بینایی شود تا زمانی که بیماری بسیار پیشرفته شود.
- گلوکوم زاویه بسته میتواند به طور ناگهانی ظاهر شود و دردناک است. از دست دادن بینایی میتواند به سرعت پیشرفت کند. با این حال، درد و ناراحتی باعث میشود که بیماران قبل از آسیب دائمی به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشند.
در عوض شکل رایج آب سیاه، گلوکوم اولیه‌ی زاویه باز است. اکثر مبتلایان علائم اولیه یا درد ندارند. بنابراین معاینات منظم چشم در تشخیص آب سیاه بسیار موثر است. پس از تشخیص، گلوکوم را می توان با جراحی، لیزر یا قطره چشم درمان کرد.
رتینوپاتی دیابت
رتینوپاتی دیابتی یکی از عوارض شایع دیابت و از اختلالات شبکیه است. انواع رتینوپاتی شامل موارد زیر است:
رتینوپاتی زمینه ای: مرحله اول رتینوپاتی دیابتی است. در این مرحله عروق کوچک در پرده شبکیه صدمه دیده و مایع یا خون از آنها نشت میکند که باعث تورم پرده شبکیه شده و یا رسوباتی بنام اگزودا را ایجاد مینماید.با اینکه این مرحله معمولاً روی دید تاثیری نمیگذارد اما ممکن است بعداً به مراحل شدیدتری که منجر به کاهش دید میشود تبدیل شود.
رتینوپاتی پرولیفراتیو (تکثیری)
حالتی است که رگهای خونی جدید و غیرطبیعی بروی سطح شبکیه رشد میکنند. این پدیده ممکن است منجر به خونریزی شوند. زجاجیه ماده شفاف و ژله مانندی است که مرکز چشم را پر میکند. خون نشت کرده باعث کدر شدن زجاجیه شده و بصورت نسبی عبور نور را از مردمک به پرده شبکیه را مانع میشود در نتیجه تصویر تار و درهم میشود . این رگهای خونی غیرطبیعی ممکن است تبدیل به بافت سفتی شده که شبکیه را از پشت چشم جدا کنند و باعث جدا شدگی پرده شبکیه شوند که در صورت عدم درمان میتواند منجر به کاهش شدید دید و کوری شود.
رگهای خونی غیرطبیعی همچنین ممکن است اطراف مردمک ، روی عنبیه (قسمت رنگی چشم) رشد کرده و با افزایش فشار داخل چشم باعث ایجاد آب سیاه شود. رتینوپاتی دیابتی تکثیری پرولیفراتیو شدیدترین نوع بیماری شبکیه ناشی از دیابت میباشد. حدود ۲۰% افراد دیابتی به آن مبتلا میشوند.
این عارضه در صورت عدم درمان میتواند باعث نابینایی شود و معمولاً هر دو چشم را درگیر میکند. درمان به‌موقع، خطر ازدست‌دادن بینایی را کاهش می‌دهد. در بیشتر موارد، جراحی لیزر می تواند از کاهش چشمگیر بینایی مرتبط با رتینوپاتی دیابتی جلوگیری کند.
تباهی لکه زرد یا دژنراسیون ماکولا
این اختلالات (AMD) مربوط به شبکیه است که روی ماکولا ( قسمت حساس به نور شبکیه و مسئول دید مستقیم و واضح است که برای کارهای دقیق مثل خواندن و رانندگی لازم است) تأثیر می‌گذارد و از شایعترین علت کوری در افراد مسن است.
این اختلال به دو صورت خشک و مرطوب وجود دارد.
AMD مرطوب: در این شرایط عروق خونی غیرطبیعی پشت شبکیه در زیر ماکولا شروع به رشد می کنند که در نهایت منجر به نشت خون و مایع می شود. موج دار دیدن خطوط مستقیم از علائم اولیه آن است.
AMD خشک: زمانی است که ماکولا بیش از حد نازک می شود و به تدریج دید مرکزی را تار می کند.
متأسفانه، هیچ درمانی شناخته شده برای دژنراسیون ماکولا وجود ندارد. با این حال، درمانهای فعلی مثل داروهای ضدرگ‌زایی و لیزردرمانی می‌توانند پیشرفت بیماری را کاهش دهند.
جداشدگی شبکیه
رگ های خونی غیرطبیعی که در اثر رتینوپاتی دیابتی رشد می کنند، باعث ایجاد بافت رخمی روی شبکیه می شوند. در این حالت شبکیه از بافت چشم جدا میشود. ظاهر شدن فلوترها یا شناورها و جرقه زدن و همچنین کاهش میدان دید از علائم اولیه و اصلی جداشدگی شبکیه است. در صورت بروز چنین علائمی فرد باید سریعاً به پزشک مراجعه کند زیرا احتمال از دست دادن بینایی بسیار زیاد خواهد بود.
افتادگی پلک چشم
با افزایش سن، به دلیل جاذبه زمین، تجمع چربی در بالا و پایین پلک و کاهش کلاژن، پلک چشم به سمت پایین کشیده شده یا به‌اصطلاح افراد دچار افتادگی پلک میشوند. اگر افتادگی پلک مانع از باز شدن کامل چشم‌ها یا پایین کشیده شدن پلک‌های پایین میشود، بلفاروپلاستی یا عمل پلک گزینه درمانی شماست.
استرابیسم یا انحراف چشم
استرابیسم نوعی مشکل چشمی است که در آن چشم ها وضعیت ناهمگونی نسبت به یکدیگر داشته و نگاه آنها به جهات مختلف است. این ناهمگونی ممکن است واضح بوده و یا آنکه صرفاً بعضی اوقات وجود داشته باشد. در حالیکه یک چشم مستقیماً به سمت جلو نگاه میکند چشم دیگر به سمت داخل (ایزوتروپی)، خارج (اگزوتروپی)، بالا (هایپرتروپی) و یا پایین (هیپوتروپی) چرخیده است. چشم چرخیده بعضی اوقات به وضعیت اصلی و مستقیم برگشته و بر عکس چشم مستقیم از موقعیت خود خارج میشود.
بیشتر موارد استرابیسم علت ناشناخته‌ای دارد. بیش از نیمی از این موارد، انحراف چشم در زمان تولد یا اندکی پس از آن (استرابیسم مادرزادی) وجود دارد. انحراف چشم به خودی خود برطرف نمی‌شود. در نتیجه برای اصلاح آن باید به چشم پزشک مراجعه کنید. درمانهای زیادی برای لوچی وجود دارد، از جمله قوی‌تر کردن چشم‌ها. جراحی هم یکی از این گزینه‌ها است.
تبلی چشم:
سه علت شناخته شده تنبلی چشم وجود دارد:
استرابیسم: با نام آمبلیوپی استرابیسم نیز شهرت دارد. در این بیماری ناهماهنگی چشم‌ها باعث میشود مغز ورودی چشم دارای انحراف را نادیده بگیرد تا از سردرگمی دوبینی جلوگیری کند. سپس این چشم کاهش یا از دست دادن کامل در حدت بینایی (وضوح و دقت دید) را تجربه خواهد کرد. زیرا مغز فرمان‌برداری از چشمی که مستقیم است را ترجیح می‌دهد.
- عیوب انکساری: به نام آمبلیوپی انکساری نیز شناخته میشود. این عارضه به دلیل رشد ضعیف بینایی به علت تفاوت در میزان عیوب انکساری بین چشم‌ها ایجاد میشود. اگر چه کودک ممکن است تراز صحیح چشمی داشته باشد، اما احتمالا نزدیک بینی، دوربینی یا آستیگماتیسم قابل توجهی را در یک چشم تجربه خواهد کرد. این درحالی است که هیچ یک از این علائم را در چشم دیگر تجربه نمی‌کند این عارضه هنگامی اتفاق می‌افتد که مغز به چشم سالم وابسته میشود، در حالی که تا حد زیادی مسائل مربوط به چشم با عیب انکساری بیشتر را نادیده می‌گیرد. در نتیجه منجر به عدم استفاده و آمبلیوپی در آن چشم میشود.
- انسداد بینایی: این عارضه به آمبلیوپی محرومیت نیز معروف است. در این بیماری انسداد نور در چشم کودک از ایجاد بینایی مناسب جلوگیری میکند که میتواند ناشی از: آب مروارید (عدسی کدر) افتادگی پلک (پتوز) اسکار قرنیه
- اگر تنبلی چشم بر اثر بیماری‌های مادرزادی، مانند پایین‌افتادگی پلک یا سایر عیوب ساختمانی، ایجاد شده باشد، بهترین درمان عمل جراحی است. در آب‌مروارید مادرزادی اگر عمل جراحی پس از تولد تا سه‌ماهگی و هر چه سریع‌تر انجام شود، نتیجه بهتری به دست خواهد آمد. اما پس از سه‌ماهگی، نتیجه جراحی چندان رضایت‌بخش نخواهد بود.
جراحی لیزیک
جراحی های انکساری مجموعه ای از روشهایی است که توان تمرکز چشم را بهبود میبخشد. عمل لیزیک دارای انواع مختلفی است از جمله:
لیزیک:
رایجترین نوع جراحی چشم با لیزر است که برای درمان عیوب انکساری استفاده میشود. در این روش جراح با ایجاد یک برش نازک در بافت لایه خارجی قرنیه با دستگاه لیزر قرنیه را تغییر شکل و اصلاح میکند.
فمتولیزیک:
این جراحی بدون تیغ جراحی است که جراح از دو نوع لیزر جهت اصلاح قرنیه استفاده میکند. عوارض این روش از سایر درمانهای اصلاح عیوب انکساری کمتر است. کاهش خطر ایجاد خراش در حین جراحی، کاهش خطر آستیگماتیسم پس از جراحی، کاهش دوره ریکاوری، کاهش خطر ابتلا به عفونت، پیش بینی ضخامت برش و انتخاب گزینه های بیشتر در برش از مزایای این روش است.
لازک:
در عمل جراحی لازک لایه بسیار نازک قرنیه اپی تلیوم برداشته میشود و پس از بازسازی قرنیه، لنز تماسی برای بانداژ و بهبود بهتر چشم قرار داده میشود. این روش دارای مزایای دو عمل جراحی لیزیک و (PRK) میباشد.
:PRK
نوعی روش جراحی انکساری جهت اصلاح نزدیک بینی – دوربینی و آستیگماتیسم است. در این روش نیز مانند لیزیک از طریق تغییر شکل قرنیه سبب میشود نور رسیده به چشم بروی شبکیه فوکوس شود. زمان بهبودی و رسیدن به دید کامل در عمل PRK طولانی تر از روش لیزیک میباشد.
:PTK
سه گروه از بیماران شامل کدورتهای قرنیه، سطح نامنظم قرنیه و اروریونبای مکرر جهت PTK انتخاب میشوند.
رینگ داخل قرنیه :
این روش تنها گزینه درمانی موجود برای کراتوکونوس میباشد و در موارد بسیار پیشرفته قوز قرنیه یا در بیمارانیکه به دلیل مشکل قرنیه دیگر قادر نیستند از لنزهای تماسی استفاده نمایند بکار گرفته میشود.